Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia)

Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia)

Robinia akacjowa –  (Robinia pseudoacacia L.) – gatunek drzew należący do rodziny bobowatych. Pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej, ale został szeroko rozprzestrzeniony i zaaklimatyzowany na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy.

Biologia i ekologia

W rodzimym zasięgu jest krótkotrwałym gatunkiem pionierskim rosnącym w leśnych lukach. Na innych kontynentach, gatunek ten jest znacznie bardziej trwały dzięki uwolnieniu od licznych patogenów. Początkowo, w XVII wieku, rozprzestrzeniany był jako roślina ozdobna. Z czasem wzrosło jego znaczenie użytkowe – zaczął być ceniony jako źródło drewna, roślina miododajna, lecznicza, a ze względu na małe wymagania i silne rozrastanie się wegetatywne – sadzony jest na gruntach zdegradowanych dla ich ochrony przed erozją.

Po dwóch wiekach wykorzystywania i promowania gatunku, rozwoju jego akceptacji, włącznie z wychwalaniem przez artystów, w połowie XX zaczęto zdawać sobie sprawę z jego wad. Ponieważ jest bardzo ekspansywny i trudny w zwalczaniu oraz ma negatywny wpływ na środowisko – przekształca glebę, ogranicza zróżnicowanie gatunkowe – zaliczany jest współcześnie do najbardziej problematycznych gatunków inwazyjnych. W Europie zaleca się bezwzględne zwalczanie tego gatunku na obszarach przyrodniczo cennych. W Polsce nie powinien być sadzony w pobliżu lasów, wydm i dolin, w otwartym krajobrazie, na obszarach chronionych i w ich otulinie.

Drzewo potocznie nazywane jest także „akacją”, co jest mylące, ponieważ jest to nazwa odrębnego rodzaju drzew.

Robinia akacjowa została rozpowszechniona na wszystkich kontynentach w strefach umiarkowanych – w całej Europie, we wszystkich stanach USA (z wyjątkiem Alaski), w Kanadzie (poza jej północną częścią), w Azji, Australii, na Nowej ZelandiiReunionie, w południowej Afryce i Ameryce Południowej.

Pokrój
Drzewo dorastające zwykle do 25 m wysokości. (osiąga najbardziej okazałe rozmiary w obrębie rodzaju). Rosnąc pojedynczo przeważnie nie przekracza 20 m (najczęściej 12–18 m), natomiast w drzewostanach może sięgać nawet do 30 m.

Pędy

Młode są przeważnie nagie lub słabo owłosione do bruzdowanych, najpierw oliwkowozielone, potem czerwonawobrązowe do ciemnoczerwonych. Na silniej rosnących pędach u młodych roślin i w dolnej części korony starych u nasady liści i pąków rozwijają się parami silne, ostre ciernie (przekształcone przylistki) osiągające od 5 do 15 mm długości. Nad nimi znajdują się drobne, zagłębione w pędzie pąki, pozbawione łusek pąkowych. Na młodych drzewach i gałęziach kora jest gładka i brązowawa, z wiekiem staje się coraz bardziej spękana, z głębokimi bruzdami, szarobrązowabardzo gruba.

Korzenie

Początkowo tworzy silny korzeń palowy, potem silnie rozrastają się korzenie boczne. System korzeniowy jest bardzo rozległy i zwykle dość płytki– sięga na odległość ok. 15 m od pnia (maksymalnie do 1,5-krotnej wysokości drzewa) i na głębokość 4 m.

Liście

Ulistnienie skrętoległe. Liście nieparzysto pierzastozłożone z 7–25  listków eliptycznych lub jajowatych, o zaokrąglonych obu końcach, na wierzchołku nieco wycięte i tu z małym kończykiem. Listki osiągają od 3 do 4,5 cm, wyjątkowo do 6 cm długości  a całe liście zazwyczaj od 15 do 36 cm. Blaszki są niemal nagie (za młodu krótko owłosione), na górnej stronie są żywozielone lub niebieskawozielone, na spodniej zaś szaro- lub sinozielone. Jesienią przebarwiają się na żółto lub pozostają zielone. Listki wykonują ruchy fotonastyczne w zależności od warunków świetlnych – w świetle rozproszonym są rozpostarte, w silnym oświetleniu słonecznym stulają się ku górze, a w mroku opadają ku dołowi. W górnej części korony przylistki nie przekształcają się w ciernie – są drobne i szybko odpadają.

Kwiaty

Motylkowe, zebrane są po 15–25w zwisające grona długości 10–20 cm, wyrastające w kątach liści. Kwiaty rozwijają się na szypułkach długości 7–8 mm, wspartych szybko odpadającymi przysadkami. Początkowo są wzniesione, później zwisają. Kielich osiąga 7–9 mm długości, jest dzwonkowaty, zwieńczony 5 trójkątnymi lub jajowato-trójkątnymi ząbkami. żagielka). 

Owoce

Nagie, gładkie, spłaszczone i równowąskie strąki barwy ciemnobrunatnej (wewnątrz są jasne, jedwabisto połyskujące). W gronach dojrzewa ich po kilka i zwisają długo zachowując się na drzewie]. Osiągają od 5 do 12 cm długości i od 1 do 1,3 cm szerokości. Osadzone są w trwałym kielichu.

Znaczenie użytkowe
Robinia ze względu na małe wymagania, w tym tolerancję warunków miejskich i wymagania termiczne jest często wykorzystywana jako składnik nasadzeń parkowych i przydrożnych na obszarach zurbanizowanych.

Robinia jest cenioną rośliną miododajnąWydajność miodowa robinii określana jest na 65 kg/ha. W czasie kwitnienia robinii podczas dobrych warunków pogodowych jedna rodzina pszczela może wytworzyć 20–30 kg miodu, przy czym tzw. dzienny przybytek może sięgać 8–9 kg nektaru.

Surowiec zielarski: Kwiatostany zrywa się na początku kwitnienia, ponieważ surowiec nie powinien zawierać kwiatów przekwitłych. Działanie: moczopędne, rozkurczowe, uspokajające, żółciopędne. Indianie żuli też korę korzeni w celu wywołania wymiotów.

Drewno robinii jest bardzo twarde i mocne, trwałe, elastyczne, średnio się kurczy, jest dobre do toczenia i trudno łupliwe. Należy do najbardziej ciągliwych gatunków drewna. Przed łączeniem za pomocą gwoździ lub śrub wymaga wstępnego nawiercania. Uznawane jest za bardzo dekoracyjne, a jego właściwości techniczne oceniane są jako lepsze od cenionego drewna dębowego.

Z drewna robinii wyrabia się trzonki do narzędzi, przyrządy sportowe, wiosła i szczeble do drabin, osie i szprychy kół, bywa stosowane do wyrobu mebli i wystroju wnętrz, służy jako drewno konstrukcyjne do zewnętrznych zastosowań, także do budowy młynów. Jest bardzo trwałe w wodzie i stąd też cenione w budownictwie okrętowym i stosowane do budowy mostów. Ze względu na odporność na gnicie w glebie stosowane jest do wyrobu pali, słupów, słupków ogrodzeniowych, podkładów kolejowych (po impregnacji podkłady z robinii mają 40 lat trwałości), palików do winorośli. Wykorzystywane było w snycerstwiefarbiarstwie i garbarstwie, wyrabiano z niego także beczki stosowane w warzelnictwie.

Kwiatostany po wysmażeniu można spożywać, np. w cieście naleśnikowym lub racuchowym, przy czym dodawane do ciast są zarówno pojedyncze kwiaty, jak i całe kwiatostany. Pozbawione szypułek kwiaty mogą być przygotowywane i używane podobnie jak płatki róży w cukrze, np. jako nadzienie do pączków i rogali]Maria Disslowa podała przepis na surowe „konfitury” do ciast, uzyskiwane poprzez utarcie kwiatów z cukrem.
Ze względu na odporność drewna na zginanie, jego twardość i trwałość – Indianie wykorzystywali robinię do wyrobu łuków i strzałek do dmuchawek. Miała dla nich na tyle istotne znaczenie, że była sadzona w pobliżu osad i rozprzestrzeniana także na nizinach poza obszarem pierwotnego, górskiego zasięgu. To też było powodem wczesnego kontaktu z tym gatunkiem już pierwszych, europejskich osadników pojawiających się na atlantyckim wybrzeżu Ameryki Północnej.

Liście i korowina robinii były wykorzystywane do trwałego barwienia na żółto jedwabiuwełny i papieru.

Ze względu na silnie cierniste pędy i łatwość tworzenia odrostów robinia sadzona była w obrębie budowli obronnych w formie żywych zasieków np. w Twierdzy Przemyśl.

leśnictwie gatunek bywa problematyczny, gdyż utrudnia odnowienie lasu innymi gatunkami drzew z powodu silnego tworzenia szybko rosnących odrostów.

Młode robinie akacjowe wykorzystywane są w ogrodnictwie jako podkładki do szczepienia wszelkich odmian, mieszańców i innych gatunków robinii.

Znaczenie biblijne

Sadzona bywa jako charakterystyczne drzewo na skrzyżowaniach dróg, przy kapliczkach, na cmentarzach. Na cmentarzach sadzona była jako drzewo cierniste wzdłuż wewnętrznych granic w celu uniemożliwienia przechodzenia duchom zmarłych do świata żywych Na Węgrzech drzewo ma nieoficjalny status „drzewa narodowego”. W wielu krajach liczne drzewa robinii ze względu na wiek, walory historyczne lub kulturowe objęte są ochroną indywidualną np. w formie pomników przyrody (w Polsce było ich 112 na początku 2021 roku).

ruchu masońskim liść robinii symbolizuje nieśmiertelność, stąd składany był na grobach. Znaczenie tego gatunku w tym ruchu wynikało ze skojarzenia go z akacją, której gałązka miała być drogowskazem do grobu Hirama Abiffa, głównej postaci masońskiego mitu założycielskiego.
Ciekawostki
W kwiatach i liściach robinii stwierdzono obecność glikozydów flawonoidowych z takimi aglikonami jak: robininasyrynginaakacyinakempferol, a także olejku eterycznego (z farnezolem i linalolem), taninwęglowodanówkwasów organicznych. Roślina jest trująca, przy czym zawartość trujących związków w różnych organach rośliny jest bardzo zmienna], najwięcej jest ich w korowinie i nasionach, w mniejszym stopniu trujące są młode pędy, liście, owoce i korzenie, a wcale nie są trujące kwiaty. To charakterystyczne drzewo, zwłaszcza w porze kwitnienia, wielokrotnie było inspiracją dla artystów, pojawia się w licznych wierszach, pieśniach i powieściach. Znamienny jest przy tym fakt, że przynajmniej w polskiej poezji gatunek ten występuje niemal wyłącznie pod nazwą „akacji”, co tłumaczone jest „wrażliwością na urodę słów”, nie pozwalającej poetom użyć takich określeń jak grochodrzew, ostostręczyna czy robinia.
W ogrodzie posadzona jest:
Robinia akacjowa