Grusza (Pyrus L.) – rodzaj w większości niewielkich drzew z rodziny różowatych (Rosaceae).
Biologia i ekologia
Systematyka grusz jest bardzo zawiła. Gatunki łatwo się ze sobą krzyżują, tworząc liczne podgatunki i formy przejściowe. Obecnie szacuje się że rodzaj Pyrus zawiera do 72 gatunków. W ciągu liczącej co najmniej 30 wieków uprawy gruszy wyselekcjonowano kilka tysięcy odmian uprawnych, które dzieli się na dwie grupy w zależności od dominującego udziału genów z poszczególnych gatunków na grusze zachodnie (europejskie) i grusze wschodnie (azjatyckie).
Pokrój
Drzewa lub rzadziej krzewy o wysmukłym kształcie. U gatunków drzewiastych na ogół jest dobrze wykształcony przewodnik. Grusze mają przeważnie palowy system korzeniowy. Pędy są zazwyczaj proste, sztywne, delikatnie zygzakowate lub łukowato wygięte i sporadycznie pokryte cierniami (np. Pyrus paschia).
Kształt liścia może być eliptyczny, jajowaty lub wydłużony, lancetowaty. Brzeg blaszki liściowej może być nagi lub szczeciniasto zakończony, piłkowany, karbowany lub całobrzegi. Ze względu na duże zróżnicowanie cech morfologicznych liście są podstawowym kryterium do oznaczania gatunków a także podziału rodzaju na sekcje.
Są 5-krotne, obupłciowe, zebrane w baldachogrona. Płatki grusz są prawie zawsze białe. Szyjki słupków są wolne aż do dna kwiatowego. Pręciki grusz mają pylniki fioletowopurpurowe. Kwiaty są raczej bez zapachu, owadopylne.
Są często wydłużone, przy szypułce nieco stożkowate i rzadko przy niej zagłębione, przy kielichu zagłębienie jest częstsze choć także nie jest regułą. W miąższu grusz jest zawsze pewna liczba komórek kamiennych. Skórka jest gruba ziarnista, zielona, żółta lub brązowa, często ordzawiona.
Znaczenie użytkowe
Grusze są znane i wykorzystywane przez człowieka już od około 3000 lat, jednak ich uprawa na masową skalę rozpoczęła się dopiero w XVIII wieku (miało to miejsce w zachodniej Europie, dokładniej w Belgii i Francji). Dziko rosnące grusze (zwłaszcza g. kaukaska) są używane jako podkładki do szczepienia przy uzyskiwaniu odmian szlachetnych. Ich drewno jest używane m.in. w przemyśle meblowym. Poza tym nie znajdują one większego zastosowania; ich owoce ze względu na niewielkie rozmiary i cierpki smak są rzadko wykorzystywane (czasami używa się ich do skarmiania zwierząt). Duże znaczenie sadownicze posiadają natomiast nazywane zbiorczo gruszą domową odmiany uprawne gruszy pospolitej.
Ciekawostki
Grusza jest drzewem dożywającym nawet trzystu lat (jabłoń – ok. dwustu). Jej cenione drewno, zwięzłe i niezbyt twarde, stosowano do wyrobów snycerskich, tokarskich, drzeworytniczych, służyło do wyrobu m.in. fajek i hebli. Kształt owoców gruszy jest bardzo charakterystyczny i stosowano go do wielu porównań. Wielkim uznaniem cieszyły się osoby potrafiące zagrać na liściu gruszy i wchodzące w skład kapel weselnych. Owoce spożywano w różnej formie, np. piekąc w całości, robiąc zupę, czy napój alkoholowy. Grusze sadzono na granicach pól (miedzach) dla ochrony przed słońcem w skwarne dni, gdy pracowano w polu. Stamtąd też zbierano owoce.
Gruszki pojawiają się w wielu powiedzeniach i oznaczają m.in. brak porozumienia (baba o gruszce, dziad o pietruszce), kłopoty (natrząść komuś gruszek), niesłowność (obiecywać gruszki na wierzbie) czy niedbalstwo (nie zasypiaj gruszek w popiele). To ostatnie związane jest z praktyką suszenia gruszek w gorącym popiele. Należało je przy tym pilnować (np. nie usnąć), aby się nie spaliły. Warto dodać, że w naszym języku pokutuje też mylna interpretacja tego powiedzenia związana z „zasypywaniem gruszek”.
Grusza była kojarzona ze śmiercią. Zgon wróżono temu z małżonków, który pierwszy zauważy powtórne kwitnienie drzewa. Ale też dla owdowiałej osoby miało to oznaczać rychły ślub.
Odmiany grusz posadzone na terenie ośrodka
- Grusza – Klapsa Faworytka
- Grusza – Komisówka
- Grusza – Lukasówka