Łączeń baldaszkowy (Butomus umbellatus L.) – gatunek rośliny będący jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju łączeń Butomus i rodziny łączniowatych Butomaceae.
Biologia i ekologia
Naturalny zasięg jego występowania obejmuje obszary o klimacie umiarkowanym w Azji i Europie, także Afrykę Północną. Introdukowany został do Ameryki Północnej, gdzie stał się uciążliwą rośliną inwazyjną. W obrębie naturalnego zasięgu rośnie na stanowiskach zwykle niezbyt obficie. Zasiedla brzegi wód stojących i płynących, może rosnąć także w głębszych wodach w ciekach o wartkim nurcie, jednak wówczas nie kwitnie. W obrębie wszystkich organów rośliny występuje miękisz powietrzny.
Pokrój
Bylina z grubym (od 1,5 do 2 cm) i krótkim kłączem rosnącym poziomo. Kłącze rozgałęzia się monopodialnie. Wyrastają z niego bulwki i liczne, włókniste korzenie. Bulwki mogą powstawać także w obrębie kwiatostanu.
Wyrastają w dwóch rzędach w szczytowej części kłącza. W zależności od siedliska są pływające lub prosto wzniesione. Pływające liście – długie, cienkie i jasnozielone rozwijają się na roślinach rosnących na dnie cieków. W przypadku roślin rosnących na brzegach wód liście są prosto wzniesione, sztywne, równowąsko i ostro trójkanciaste, rynienkowate, długości od 0,5 do 1,2 m i szerokości do 1 cm, nieco spiralnie skręcone. Liście nie są podzielone na ogonek i blaszkę, są nagie, u nasady rozszerzone w pochwę i zwężające się ku szczytowi. Mają barwę zieloną do zielonopurpurowej.
Wyrastają zebrane po 20–25 w pozorny baldach na szczycie obłej na przekroju łodygi osiągającej do 1,5 m wysokości. Kolejne kwiatostany rozwijają się sukcesywnie naprzemiennie po obu stronach kłącza oddzielone nieparzystą liczbą liści Podobny do baldacha kwiatostan jest w istocie skupieniem wierzchotek wspartych trójlistkową pochwą. Kwiaty rozwijają się na długich szypułkach o nierównej długości. Kwiaty są obupłciowe. Okwiat w dwóch zróżnicowanych okółkach; trzy listki w okółku zewnętrznym na szczycie są zaostrzone i mają barwę czerwonawą lub fioletowawą; trzy listki okółka wewnętrznego osiągają do 11,5 mm długości i 6 mm szerokości, mają koniec tępy i są białoróżowe z czerwonymi żyłkami. Barwa listków okwiatu bywa zmienna od bardzo jasnej, białawej do ciemnofioletowej. Pręcików 9. Słupków jest 6 zrośniętych częściowo u podstawy w pierścień i ułożonych w dwóch naprzemiennych okółkach. Na szczycie wyciągnięte są w szyjki z nieco zbiegającymi doosiowo znamionami. Na ścianach owocolistków znajdują się miodniki.
Mieszki jajowate o długości 10 mm, zwieńczone dzióbkiem. Owoce są zrośnięte ze sobą ukośnie u podstawy. Zawierają drobne nasiona pozbawione bielma, z prostym zarodkiem. Nasiona na powierzchni są podłużnie prążkowane.
Znaczenie użytkowe
Wykorzystanie grafik w ceramice z końca XIX wieku
Gatunek jest sadzony jako roślina ozdobna. Walorem ozdobnym są baldachy efektownych kwiatów rozwijające się w okresie letnim. Kwiatostany mogą być ścinane i z powodzeniem trzymane w wazonie. Kłącza łączenia zawierają dużo skrobi są jadalne. Przed spożyciem wymagają usunięcia korzeni i skórki. Ich smak opisywany jest jako nieprzyjemny (piekący), ale cecha ta zanika po wysuszeniu. Po zmieleniu mogą być użyte do zagęszczania zup. Mieszano je także z mąką zbóż i stosowano do wypieków pieczywa. Kłącza używane były także w celach leczniczych. Jednak w polskiej medycynie ludowej nie udokumentowano wykorzystania tego gatunku. W Niemczech kłącza i nasiona stosowano przy obrzękach. Nie dowiedziono właściwości antyseptycznych tego gatunku. Liście wykorzystywane są w plecionkarstwie do wyrobu mat i koszyków. Ze względu na obfite wydzielanie nektaru łączeń należy do istotnych roślin miododajnych.
Znaczenie biblijne
Gatunek wzmiankowany jest w kilku miejscach Biblii, np. w Księdze Rodzaju (41,2) i Księdze Hioba (8,11). Polscy tłumacze Biblii Tysiąclecia przetłumaczyli użytą w tych cytatach hebrajską nazwę potoczną jako sitowie, jednak według niektórych badaczy roślin biblijnych powinien to być właśnie łączeń baldaszkowy.
W ogrodzie posadzony jest:
Łączeń baldaszkowy