Krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Nazwy ludowe: tysiąclist (podlaskie), złocień krwawnik (lubelskie), żeniszek krwawnik (świętokrzyskie); kiedyś także rzywnik.
Biologia i ekologia
Pospolity w Eurazji (na wschód sięga po Mongolię i północno-zachodnie Indie) oraz w Ameryce Północnej (na południu po Gwatemalę). W Polsce pospolity na całym obszarze.
Bylina lub krzewinka, hemikryptofit. Występuje na pastwiskach, łąkach i nieużytkach od niżu po tereny górskie. Na polach uprawnych obecny jako chwast. Rośnie przeważnie na obszarach o klimacie suboceanicznym i umiarkowanie kontynentalnym. Łatwo dostosowuje się do różnych warunków, ale preferuje gleby średnio próchniczne. Umiarkowanie światłolubny.
Pokrój
Osiąga wysokość 30–70 cm. Czasem tworzy niewielkie kępy rozrastając się za pomocą pełzającego kłącza i podziemnych rozłogów[7]. Cała roślina jest miękko, wełnisto owłosiona. Kłącze pełzające o żółtawym kolorze, podziemne białe, zaróżowione przy węzłach. Wydaje liczne, przyziemne rozety liści, z których wyrastają łodygi kwiatostanowe[8].
Omszała, zielona, częściowo barwy brunatnej lub fioletowej, podłużnie bruzdowana, grubości do 3 mm, z jasno zabarwionym rdzeniem[8]. W dole zwykle słabo lub nierozgałęziona[7].
Zielone lub szarawozielone, słabo owłosione na górnej i bardziej owłosione na dolnej powierzchni, potrójnie lub poczwórnie pierzastosieczne, o odcinkach równowąskich, z lekko zaostrzonym, białawym szczytem[8]. W ogólnym zarysie blaszka jest lancetowata, u liści odziomkowych osiąga do 4 cm szerokości, u liści łodygowych zwykle od 1 do 2 cm[7].
Zebrane w koszyczki tworzące baldachogrono na szczycie pędu. Każdy koszyczek, średnicy 3–5 mm, składa się z osadnika, zwykle zawierającego 4–5 kwiatów języczkowatych i 3–20 kwiatów rurkowatych. Okrywa koszyczka składa się z 3 rzędów lancetowatych, omszonych, zielonych listków okrywy, ułożonych dachówkowato, z brunatnawym lub białawym, błoniastym brzegiem. Dno koszyczka jest lekko wypukłe, w kątach plewinek występują kwiaty języczkowate, o trójdzielnym, białawym lub czerwonawym języczku i kwiaty rurkowate o promienistej, pięciodzielnej, żółtawej lub jasnobrunatnawej koronie.
Spłaszczone niełupki, srebrzystoszare, wąsko oskrzydlone.
Znaczenie użytkowe
O leczniczym działaniu krwawnika pomocnego w leczeniu hemoroidów wspominał już Hipokrates, Dioskurydes natomiast zalecał go w walce z chorobą wrzodową.
Ziele krwawnika (Millefolii herba) – całe lub rozdrobnione, wysuszone, kwitnące wierzchołki pędów o zawartości są surowcem zielarskim.
Ogrodnicy wyhodowali wiele kultywarów bardziej ozdobnych od typowej formy. Są uprawiane na rabatach kwiatowych.
Przyprawą są młode liście o gorzkawosłonym, korzennym smaku. Można stosować jako dodatek do sosów i zup. Olejek krwawnikowy stosowany jest do aromatyzowania likierów.
Wyciąg z krwawnika dodawany jest do łagodzących i regenerujących maseczek, kremów i płynów do twarzy. Bywa także składnikiem szamponów i past do zębów, ziele stosowane jest zewnętrznie do pielęgnacji włosów. Wykorzystywany bywa jako jeden z wielu składników do przygotowania kąpieli relaksacyjnych. Olejek krwawnikowy dodawany jest do różnych kosmetyków.
Krwawnik uznawany jest za dobrą roślinę pastewną, w sianie jest rośliną smakową. Drobno posiekane młode liście krwawnika podobnie jak pokrzywy i mniszka lekarskiego tradycyjnie są używane w hodowli kur jako składnik domowej roboty karm dla młodych kurcząt. Roślina całkowicie wytrzymała na mróz. Łatwa w uprawie, rośnie na każdej glebie, ale preferuje stanowiska słoneczne i suche. Wytwarza kłącza, za pomocą których szybko się rozrasta. Najłatwiej rozmnaża się przez podział bryły korzeniowej bardzo wczesną wiosną.
Ciekawostki
Kilka magicznych rzeczy o krwawniku. Roślina w słowiańskim wierzeniu uważana była za ziele przynoszące szczęście w małżeństwie, w Skandynawii zaś noszono go jako amulet, który gwarantował miłość. Tą najprawdziwszą i wieczną. Zdarzało się, że chronił przed trollami. Krwawnik to z pewnością ciekawy okaz łąkowy. Cieszy się powodzeniem nawet wśród ptaków. Jak udało się w jednej z dolin na Korsyce, sikorki modre przygotowując sobie gniazda, wplatały w nie gałązki krwawnika, które znalazły się tam obok lawendy i ziół. Po zabraniu im tego elementu domostwa, sikorki uzupełniały je na powrót. Modraszki zatem wiedzą co dobre.
Smakiem krwawnika raczą się młode sarenki, które zmagają się dolegliwościami żołądkowymi. Przypuszcza się, że przeżuwacze instynktownie wybierają roślinę jako lek na problemy układu pokarmowego. To samo w przypadku gęsi czy indyków. Te hodowlane powinny mieć go w swojej diecie kiedy tylko jest taka możliwość.
W ogrodzie posadzony jest:
Krwawnik wiązówkowaty ‘Cloth of Gold’
Krwawnik pospolity ‘Paprika’
Krwawnik pospolity ‘Summer Pastel’