Szafran wiosenny, krokus wiosenny (Crocus vernus (L.) Hill) – gatunek bulwiastej byliny należącej do rodziny kosaćcowatych.
Biologia i ekologia
Występuje w naturze w Europie Środkowej (przez Polskę i Niemcy biegnie północna granica zasięgu), sięga na wschodzie Ukrainy, na południu Bałkanów i Włoch, na zachodzie Hiszpanii i Francji. Poza tym rozpowszechniony w uprawie. Oprócz typowej formy w uprawie istnieją mieszańce z innymi gatunkami. Sposób uprawy: preferuje stanowiska nasłonecznione, gleby lekkie, przepuszczalne, o odczynie neutralnym lub lekko kwaśnym. W uprawie rozmnażany jest tylko wegetatywnie. Uprawa szafranu jest bardzo pracochłonna, a jeden hektar plantacji w pełnym rozwoju daje zaledwie od 15 do 25 kg suchej przyprawy, co sprawia, że jest najdroższą przyprawą na świecie.
Pokrój
Bylina o wysokości do 15 cm.
Bulwocebula o średnicy ok. 2 cm, pokryta siateczkowatą „łuską”.
6–9 równowąskich liści, ciemnozielonnych z dwoma białymi pasami, wyrastającymi wczesną wiosną, tworzącymi przyziemną rozetę (liście odziomkowe).
Lejkowate o średnicy do 4 cm, wysokości ok. 10 cm (wraz z rurką) w różnych odcieniach fioletu, i 6-płatkowym okwiecie, z trzema pręcikami i z charakterystycznym dla gatunku słupkiem o długiej szyjce zakończonym trójdzielnym, ciemnopomarańczowym znamieniem.
Trójkomorowa, wielonasienna torebka.
Znaczenie użytkowe
Roślina ozdobna: Jest często uprawiany w przydomowych ogródkach na rabatach i skalniakach.
Roślina przyprawowa: Od wieków hoduje się szafran uprawny (Crocus sativus). Wysuszone znamiona szafranu uprawnego używane są jako przyprawa. Ten żółty proszek jest najdroższą przyprawą na świecie. Na zebranie 1 kg znamion potrzeba 150 tys. kwiatów szafranu uprawnego.
Sztuka kulinarna: Przyprawa służy do nadawania smaku, aromatu i barwy sosom, zupom i potrawom z ryżu. Zbiera się znamiona wraz z częścią słupka, stanowiące właściwą przyprawę. Zbyt duża ilość szafranu sprawia, że potrawa staje się gorzka. Szafran zawiera gorycz pikrokrocynę, szafranowe olejki lotne (do 2%) oraz żółty barwnik krocynę.
Ciekawostki
Historia uprawy: szafran jako składnik do produkcji perfum, przyprawa, lek i barwnik znany był w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Wymienia go Papirus Ebersa pochodzący z ok. 1555 r. p.n.e.,
Znaczenie biblijne
Cytowany jest w biblijnej Pieśni nad Pieśniami (4,12-14), gdzie wchodzi w skład aromatycznych balsamów. Pierwsze uprawy w Europie średniowiecznej znajdowały się w południowej Francji i Hiszpanii. Obecnie największym producentem na świecie jest Turcja.
W ogrodzie posadzony jest:
Krokus wiosenny