Klon zwyczajny, klon pospolity (Acer platanoides L.) – gatunek rośliny z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae Juss.).
Biologia i ekologia
Występuje naturalnie w Europie Środkowej i Wschodniej, na Bałkanach oraz Kaukazie. W Polsce jest najpospolitszy z krajowych gatunków swego rodzaju. Jest drzewem zrzucającym liście na zimę. Jest powszechnie sadzony jako drzewo ozdobne w parkach i ogrodach ze względu na jego pokrój oraz wysoką tolerancję na ubogie podłoże i zanieczyszczenia środowiska. Ponadto w uprawie znajdują się jego liczne kultywary. Drewno klonu zwyczajnego jest stosowane między innymi do produkcji mebli oraz w tokarstwie. W Ameryce Północnej jest gatunkiem inwazyjnym. Odradza się tam sadzenia tego gatunku, a w niektórych stanach jego uprawa jest prawnie zakazana.
Pokrój
Drzewo zrzucające liście na zimę. Dorasta do około 18–27 (–30) m wysokości i 12 (–20) m szerokości. Najwyższy w Europie klon zwyczajny rośnie w Puszczy Białowieskiej – mierzy ponad 37 metrów. Pokrój jest rozłożysty, o okrągławej lub parasolowatej koronie. Pień jest regularny i dobrze wyrośnięty. Osiąga do 1,5 m średnicy. Kora jest cienka, u młodych roślin jest czerwonawo-brązowa, później ma czarną, a według innych źródeł szarą barwę, początkowo jest gładka, ale z wiekiem staje się pomarszczona i wzdłużnie popękana[10][18]. Korzenie są często powierzchniowe, system korzeniowy jest duży i wytrzymały.
Gałęzie są grube i mają brązową barwę. Młodsze pędy są gładkie. Mają oliwkowozieloną barwę, z białymi plamkami. Pąki rozwijają się na szczytach pędów, są jajowate i okryte gładkimi, czerwonobrązowymi łuskami z zielonymi plamkami u podstawy, drobno orzęsionymi na brzegach. Boczne pąki przylegają do pędów.
Naprzeciwległe, dłoniasto-klapowane, 5- lub rzadziej 7-klapowane, z ostrymi wierzchołkami. Blaszka liściowa jest ząbkowana na brzegu. Wcięcia między klapami są zaokrąglone. Mają ciemnozielony kolor, od spodu są nieco bledsze i błyszczące. Jesienią przebarwiają się na żółto, czasami na pomarańczowo lub czerwono. Są szersze między bokami niż od nasady do wierzchołka. Mierzą do 15 cm długości i 10–18 cm szerokości. Na spodniej powierzchni występują kępki włosków (domacja). Blaszka liścia osadzona jest na długim i cienkim ogonku liściowym, maczugowato zgrubiałym u nasady. Ogonek ma różowożółtą lub czerwonawą barwę. Po jego przerwaniu wycieka mleczny sok.
Niepozorne (do 12 mm średnicy), zebrane do 30 w baldachogronach. Działki kielicha są bezwłose, nietrwałe. Płatków jest 5, są nagie, mają żółtozieloną barwę. W kwiatach znajduje się 8 nagich pręcików, wyrastających z mięsistego dna kwiatowego. Kwiaty żeńskie rozwijają się w skrzydlate owoce.
Owoce Składają się z dwóch skrzydlaków (ulistnionych orzeszków), są szeroko rozwarte, do około 180°, są płaskie, gładkie i bezwłose. Początkowo mają żółtozielony kolor, często z różowym odcieniem, później przebarwiają się na beżowo kiedy dojrzeją.
Osadzone są na szypułkach. Mierzą do 5 cm długości i 1,5 cm szerokości.
Drewno klonu pospolitego jest ciemniejsze od drewna jaworu i jaśniejsze od drewna klonu polnego. Jest twarde, sprężyste, o dobrych właściwościach na zginanie i odporne na ściskanie bardziej niż drewno jaworu. Ma kremową, nieco czerwonawą barwę. Nie ma twardzieli (drewno bielaste). Rdzeń pnia jest promienisty, mało wyraźny, przyrosty często mają przebieg falisty. Drewno jest wytrzymałe, lecz mniej trwałe niż u jaworu.
Znaczenie użytkowe
Drewno jest stosowane między innymi do produkcji mebli oraz w tokarstwie. Ma lepsze właściwości mechaniczne w stosunku do jaworu, przez co jest częściej stosowane w konstrukcjach. Ponadto używa się go na okleiny skrawane, fryzy, półfabrykaty, instrumenty muzyczne (mechanizmy pianin i fortepianów, boki i dna instrumentów muzycznych), w przemyśle samochodowym, budowie wagonów, na deszczułki posadzkowe, części maszyn, wyroby kołodziejskie, narzędzia, rękojeści, drobny sprzęt kuchenny, prawidła obuwnicze, obcasy, galanterię drewnianą, oprawy szczotek, ramiączka, zabawki, futerały i części sprzętu laboratoryjnego oraz wyroby snycerskie. Drewno klonu zwyczajnego służyło między innymi Stradivariusowi do produkcji skrzypiec.
Drzewa sadzone są również powszechnie w miastach jako rośliny ozdobne, dzięki tolerancji na cień i zanieczyszczenia środowiska. Cenione są jako drzewa cieniodajne i osłonowe. Zalecane są do stosowania w rozległych ogrodach, w parkach, w alejach (zalecany odstęp między drzewami to 12 m).
W dawnych czasach liście i gałęzie były używane do produkcji brązowego barwnika.
Ciekawostki
Klon pospolity od dawna ma przypisywane boskie znaczenie. Kiedyś uważano, że to drzewo opiekowało się żywymi, ale przede wszystkim też zmarłymi. Dawniej z tego gatunku wytwarzano deskę, na której układano zmarłego do czasu pogrzebu. Wierzono, że miała ona magiczną moc i odpędzała diabła. Deska ta nie mogła być malowana. Po pogrzebie drewno tego klonu układano na rozstajnych drogach po to, aby duch zmarłego miał spokojną wędrówkę do życia w niebie. Uważano także, że pukanie w deskę wzmocni jeszcze jej magiczne działanie. Do dziś przetrwały stare powiedzenia, takie jak „odpukać w niemalowane” czy „do grobowej deski”, które wywodzą się z wiary w cudowne właściwości drewna tego gatunku.
W ogrodzie posadzone są następujące gatunki i odmiany klonów
Acer campestre – Klon polny
Acer ginnala – Klon Ginnala
Acer palmatum Antropurpureum – Klon palmowy “Antropurpureum”
Acer palmatum Seiryu– Klon palmowy “Seiryu”
Acer platanoides “Crimson King”
Klon pospolity “Crimson King”