Dzielżan jesienny, ogrodowy (Helenium autumnale L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych.
Biologia i ekologia
Występuje w naturze na rozległym obszarze Ameryki Północnej – na północy od Terytoriów Północno-Zachodnich w Kanadzie po Kalifornię, Teksas i Florydę na południu Uprawiany jest jako roślina ozdobna, ceniona ze względu na długotrwałe kwitnienie. W niektórych krajach Europy i Azji notowany jest jako dziczejący. W Polsce ma status niezadomowionego efemerofita – w naturze obserwowany jest sporadycznie i tylko przejściowo. Bylina kwitnąca od lipca do października, czasem do listopada[4]. W naturze rośnie nad wodami (strumieniami, rowami, jeziorami), na przydrożach i skrajach pól, na obszarach górskich sięgając do 2600 m n.p.m. Dzielżany rozmnaża się z nasion lub przez podział roślin[5], wykonywany zimą i wczesną wiosną. Wiosną można też ukorzeniać sadzonki wierzchołkowe. Rośliny te wymagają gleb dość żyznych, niezbyt suchych i miejsc nasłonecznionych. Ze względu na wyjaławianie gleby powinny być przenoszone po kilku latach uprawy na nowe stanowisko.
Pokrój – Roślina zielna o prosto wzniesionych, pojedynczych pędach, rozgałęziających się w górnej części i osiągających zwykle od 50 do 130 cm wysokości.
Łodyga jest tęga, mocno oskrzydlona, owłosiona mniej lub bardziej (zawsze mocniej w dolnej części).
Liście – Skrętoległe, niezbyt liczne, siedzące w różnym stopniu owłosione. Liście są lancetowate do eliptycznych, nieco węższe w dolnej i górnej części pędu, szersze w części środkowej. Liście dolne więdną w czasie kwitnienia, czasem są klapowane lub całobrzegie, wyższe są całobrzegie lub ząbkowanych. Blaszka na końcu jest zaostrzona. Liście osiągają od 3 do 12 cm długości.
Kwiaty Zebrane w koszyczki, w liczbie od kilku do kilkudziesięciu w baldachogrona na szczycie pędu. Szypułki koszyczków są mniej lub bardziej owłosione i osiągają 3–10 cm długości. Koszyczki osiągają 5 cm średnicy. Okrywa koszyczków jest półkulista do kulistej o średnicy do 2 cm. Listki okrywy są lancetowate do szydlastych, osiągają 0,5 cm długości i są owłosione. Intensywnie żółte.
Owoce – Niełupki do 2 mm długości, słabiej lub mocniej, przylegająco owłosione. Łuski puchu kielichowego całobrzegie, ościste, do 1,5 mm długości.
Zastosowanie – Roślina uprawiana w rabatach bylinowych jako ozdobna dla efektownych kwiatostanów i długotrwałości kwitnienia w ciągu niemal całego lata i do jesieni. Kwiatostany nadają się także jako kwiaty cięte. Roślina miododajna.
Ciekawostki – Ich łacińska nazwa to hołd dla Heleny Trojańskiej, córki greckiego boga Zeusa i Ledy. Z dzielżanów można także komponować bardzo piękne i trwałe bukiety do wazonów. Liście, kwiaty u nasiona dzielżanów są dla człowieka toksyczne i mogą wywoływać zatrucia łącznie z wymiotami, temperaturą i konwulsjami w przypadku konsumpcji większej ilości. W drastycznych przypadkach odnotowuje się nawet zgon.
W ogrodzie posadzony jest :
Dzielżan ogrodowy ‘Helena Gold’