Dereń (Cornus L.) – rodzaj krzewów z rodziny dereniowatych (Cornaceae).
Biologia i ekologia
Obejmuje 50 gatunków. Rośliny te występują głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej z nielicznymi przedstawicielami sięgającymi obszaru okołobiegunowego oraz strefy tropikalnej. Do polskiej flory należą cztery gatunki, w tym jeden wymarły (dereń szwedzki C. suecica), dwa introdukowane (biały C. alba i rozłogowy C. sericea) oraz jeden rodzimy dziko rosnący – dereń świdwa C. sanguinea. Derenie rosną w różnych formacjach i siedliskach – na torfowiskach, w lasach i zaroślach, na terenach suchych, na nizinach i w górach.
Pokrój
Drzewa i krzewy, rzadko rośliny zielne. Największe rozmiary (do 25 m wysokości) osiąga dereń Nuttalla . Młode pędy są na przekroju okrągłe lub słabo czworoboczne, często nieco zgrubiałe w węzłach, u niektórych gatunków lub odmian jaskrawoczerwone, żółte lub zielone, z rdzeniem białym, rzadziej brązowym. Starsze pędy są okrągłe na przekroju, zwykle z okazałymi przetchlinkami i śladami po opadłych liściach. Różne części roślin, zwłaszcza młode, są owłosione, włoski są przylegające i często dwuramienne lub odstające.
Sezonowe i zimozielone, naprzeciwległe, rzadziej skrętoległe, są bez przylistków, zwykle ogonkowe, rzadko siedzące. Liście są pojedyncze i całobrzegie, o blaszce okrągłej do lancetowatej, najczęściej eliptycznej do jajowatej, na wierzchołku zaostrzonej i nasadzie zaokrąglonej lub klinowatej. Długość liści wynosi zwykle od ok. 4 do 12 cm. Użyłkowanie liścia jest charakterystycznie łukowate.
Obupłciowe, 4-krotne. Zebrane są w kwiatostany zwykle szczytowe, rzadziej tworzące się w kątach liści – wierzchotki, wiechy, baldachy, baldachogrona i główki. Wsparte są one 4, rzadziej 6 podsadkami, w części gatunków drobnymi i szybko odpadającymi, u innych okazałymi i trwałymi. Kielich jest rurkowaty, przylegający do zalążni, z ząbkami drobnymi lub uciętymi. Płatki korony niezbyt okazałe, białe, żółte do czerwonych. Pręciki cztery, międzyległe względem płatków. Zalążnia dolna, powstaje z dwóch, rzadziej trzech lub czterech owocolistków zawierających pojedyncze zalążki. Szyjka słupka zwykle krótka, walcowata lub maczugowata, zwieńczona znamieniem uciętym, dyskowatym lub główkowatym, rzadko dwułatkowym.
Pestkowce różnej barwy (białe, czerwone, niebieskie do czarnych), o owocni mięsistej lub soczystej, pojedyncze lub złączone w owocostan, zwykle z jednym lub dwoma nasionami. Owoce są kuliste lub eliptycznie wydłużone, osiągają zwykle do 1 cm średnicy, największe osiągają do 2–3 cm długości.
Znaczenie użytkowe
Liczne gatunki z tego rodzaju uprawiane są jako rośliny ozdobne. Ze względu na efektowne kwiatostany. Z powodu wczesnowiosennego kwitnienia uprawiane są dereń jadalny i lekarski. Walorem niektórych gatunków np. derenia białego są efektownie wybarwione, bezlistne pędy w okresie zimowym. Niektóre gatunki zdobione są przez owoce, np. dereń pomarszczony . Oryginalny, pagodowy pokrój jest głównym walorem derenia pagodowego. W przypadku różnych gatunków wyhodowano także oryginalne odmiany o liściach pstrych. Jadalnych owoców wykorzystywanych do wyrobu przetworów dostarczają wielkoowocowe gatunki, takie jak dereń jadalny i lekarski .
Dereń świdwa dostarcza bardzo twardego drewna wykorzystywanego m.in. do wyrobu szpul i patyków do szaszłyków. Drewno derenia Nuttalla służy do wyrobu narzędzi i mebli. Niektóre gatunki wykorzystywane są także jako rośliny lecznicze.
W ogrodzie posadzony jest:
Dereń rozłogowy ‘Kelseyi’
Dereń 'Sibirica Variegata’