Chaber górski (Centaurea montana L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych.
Biologia i ekologia – Występuje dziko w górach środkowej i zachodniej Europy. Obejmuje według różnych ujęć systematycznych od ok. 250 do ok. 750 gatunków. Zasięg rodzaju obejmuje całą Europę, północną Afrykę i znaczną część Azji. Bylina, hemikryptofit. Rośnie do wysokości 2100 m n.p.m. na stokach, halach i w górskich lasach. Preferuje gleby gliniaste. Kwitnie od maja do lipca.
Pokrój – Przeważnie byliny o rozgałęziających się kłączach, rzadziej rośliny roczne lub dwuletnie z korzeniami wrzecionowatymi. Pędy osiągają od 0,2 do 3 m wysokości, mogą się wznosić prosto ku górze, podnosić łukowato lub płożyć przy powierzchni gruntu, rozgałęziają się w różnym stopniu, czasem wcale. Pędy są nagie lub owłosione.
Osiąga wysokość 30–70 cm, filcowato owłosiona. Tworzy podziemne, pełzające rozłogi.
Podłużnie lancetowate, od spodu filcowate, jasnozielone. Skrętoległe, rzadko niepodzielone, częściej pierzastosieczne lub pierzastowrębne.
Zebrane w pojedyncze koszyczki o średnicy 6–8 cm. Kwiaty tylko rurkowate, brzeżne o barwie niebieskiej, różowej lub białej, wewnętrzne fioletowawe. Listki okrywy koszyczka mają ciemne i postrzępione brzegi.
Owoce
Niełupki beczułkowate lub spłaszczone, gładkie lub żebrowane, nagie lub owłosione. Puch kielichowy w postaci kilku szeregów włosków krótszych na zewnątrz, dłuższych w środku, czasem zredukowany, nawet zupełnie.
Znaczenie użytkowe
Chabry mają długą tradycję w ziołolecznictwie jako środek przeciwzapalny i były związane z rytuałami i ceremoniami. W okresie Amarna w Egipcie, około 1364 do 1347 roku p.n.e., chabry były uprawiane jako roślina ogrodowa. W epoce wiktoriańskiej pakowano je do gorsecików, małych wazonów i pojemników z innymi popularnymi wówczas kwiatami, w tym liliami madonnami, irysami i nagietkami. W XII-wiecznej Anglii mnisi przygotowywali wino z bławatka na grypę, kaszel, choroby nerek i zawroty głowy. W rzeczywistości wszystkie części rośliny były wykorzystywane jako leki, od naturalnych antybiotyków po środki moczopędne, oczyszczające i ściągające.
We Francji są one powszechnie stosowane jako kompres na oczy, który łagodzi ich zmęczenie, a nawet nazywane są casse lunette to znaczy stłuc okulary W innych regionach stosuje się je jako okłady na skaleczenia, zadrapania, rany i zapalenia stawów reumatycznych. Istnieją nawet herbaty z bławatka, które wzmacniają układ odpornościowy, obniżają gorączkę i łagodzą ból.
Mówi się, że smak płatków chabra różni się w zależności od pory roku i warunków uprawy, ale nigdy nie należy spożywać chabrów z poboczy dróg i kwiaciarni. Jeśli są uprawiane w ogrodzie bez użycia pestycydów, mówi się, że są świetnym dodatkiem do sałatek, makaronów, frytek, kremów i innych deserów.
W niektórych regionach popularna jest sałatka z bławatków, zwłaszcza z pomidorami i awokado. Jest też sos z butterscotch i bławatków powszechnie podawany do lodów, pieczonych jabłek i puddingów ryżowych! Czasami dodają dekoracyjny akcent do wódki, wyszukanych drinków i ciast.
Uważa się, że bławatki były używane jako biżuteria w starożytnym Egipcie, szczególnie w kolczykach, naszyjnikach i kołnierzykach. Obecnie robi się z nich balsamy i kremy pod oczy, które przynoszą ulgę zmęczonym oczom. Istnieje również woda bławatkowa wykorzystywana jako środek ściągający i tonizujący skórę, a także kąpiele kwiatowe, które koją i zmiękczają skórę.
Znaczenie biblijne
W symbolice chrześcijańskiej, chaber symbolizuje Chrystusa i Królową Nieba, Maryję. W średniowieczu i renesansie występował na chrześcijańskich obrazach i freskach, zwłaszcza na suficie kościoła św. Michała w północnej Bawarii.
Ciekawostki – Naukowa nazwa rodzaju utworzona została na bazie greckiej nazwy kentaureion używanej przez Hipokratesa i Pliniusza Starszego. Stosowana była na określenie rośliny, której sokiem centaur Chiron leczył ranę spowodowaną przez zatrutą strzałę Heraklesa. Uważa się, że chabry są najlepsze do ogrodów ziołowych i warzywnych, ponieważ ich nektar przyciąga owady, które pobudzają wzrost kabaczków, pomidorów i innych roślin. Ponadto są jadalne i mówi się, że mają smak podobny do ogórka lub ostry, goździkowy. Podczas wojen napoleońskich królowa pruska Luiza ukryła się wraz z dziećmi na polu chabrów, aby uciec przed armią Napoleona. Z kwiatów utkała nawet wieńce, dzięki którym dzieci nie płakały. Wilhelm, syn królowej Luizy, został później królem Prus, a także cesarzem Niemiec. Aby uhonorować swoją matkę, uczynił chaber godłem kraju. W XV-wiecznej Grecji , chabry stały się kojarzone z wiernością, czułością i niezawodnością, odkąd pojawiły się na renesansowych obrazach, zdobiąc szaty różnych postaci i bogiń. W Niemczech , kwiaty te są symbolem odporności i wolności, ze względu na popularną historię królowej Luizy Pruskiej.
W ogrodzie posadzony jest:
Chaber górski ‘Alba’