Berberys zwyczajny, (Berberis vulgaris L.) – gatunek krzewu należący do rodziny berberysowatych (Berberidaceae Juss.). Znany też jako: kwaśnica pospolita, kwaśniec.
Biologia i ekologia
Występuje w stanie dzikim w Europie. W Skandynawii i na Wyspach Brytyjskich gatunek zadomowiony. W południowych i środkowych Niemczech występuje rzadko i w rozproszeniu. Rośnie na słonecznych wzgórzach, w zaroślach, w świetlistych lasach liściastych i iglastych. Chętnie na żyznych i wapiennych glebach gliniastych.
Kwitnie w maju i czerwcu. Kwiaty równoczesne, zapylane przez owady lub samopylne. Nasiona dojrzewają we wrześniu i w październiku, rozsiewane są przez zwierzęta.
Dawniej berberys występował pospolicie w stanie naturalnym na całym obszarze Polski. Rósł na miedzach, zboczach, w zaroślach i na brzegach lasów. Odkryto jednak, że jest żywicielem pośrednim rdzy zbożowej, ponieważ na jego liściach rozwija się wiosenne pokolenie tego patogenu i że jego obecność w pobliżu pól może być szkodliwa dla upraw. Dlatego był dawniej tępiony przez rolników.
Pokrój – Krzew o wysokości do 3 m z kanciastymi gałązkami i trójdzielnymi cierniami.
Liście – Delikatnie kolczasto ząbkowane, odwrotnie jajowate do podłużno-eliptycznych, o długości od 3 do 6 cm, stojące w pęczkach na krótkopędach.
Kwiaty – Pachnące, żółte z trzema płatkami korony wykształconymi jak działki kielicha i z sześcioma miodnikami wyglądającymi jak płatki korony, zebrane w zwisające grona o długości do 5 cm.
Owoc – Jajowaty, podłużny albo cylindryczny, jest wielonasienną, lśniąco czerwoną jagodą, kwaskowatą w smaku, dość twardą.
Znaczenie użytkowe
Wykorzystywana do nasadzeń w ogrodach.
Do celów leczniczych berberys był stosowany już przez mieszkańców starożytnego Babilonu i Indii. W średniowieczu wykryto jego pozytywne działanie w przypadkach żółtaczki i malarii. Jego propagatorką była Hildegarda z Bingen. W XVII w. zaczął być powszechnie stosowany w Anglii jako środek przeciw schorzeniom wątroby.
Napary i odwary z liści pobudzają wydzielanie soków trawiennych i są skuteczne w chorobach dróg żółciowych i wątroby. Kora i korzenie mają właściwości antybiotyczne. Berberys zalecano w przypadku braku apetytu, w kamicy żółciowej, w przewlekłym zapaleniu wątroby, nieżycie pęcherzyka żółciowego, jako środek rozkurczowy również w kamicy nerkowej i w wielu innych przypadłościach. Berberyna wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwpierwotniakowe, przeciwbiegunkowe, przeciwrakowe, przeciwcukrzycowe, obniżające ciśnienie, antydepresyjne i przeciwzapalne oraz obniża poziom cholesterolu.
Owoce są surowcem witaminizującym, dietetycznym i przeciwgorączkowym. Suszone owoce wykorzystuje się jako dodatek do herbaty podnoszący ogólną odporność organizmu, zwłaszcza w stanach gorączkowych, w zakażeniach bakteryjnych, w stanach zapalnych błon śluzowych oraz dla zwiększenia szczelności naczyń włosowatych. Takie zastosowanie jest podyktowane obecnością wielu cennych składników: witaminy C, E, karotenoidów, pektyn i soli mineralnych. Związki o charakterze witaminy P (rutyna, eskulina) poprawiają samopoczucie przy katarze i krwawieniach z nosa.
Zbiór i suszenie: Owoce zbiera się, zanim całkowicie dojrzeją, gdyż dojrzałe są bardzo miękkie i łatwo się gniotą. Suszyć w temperaturze do 40 stopni.
Z owoców berberysu można także wytwarzać soki, syropy, dżemy, konfitury i marmolady. Sok wyciska się z przetartych owoców zalanych wodą w równej ilości i odstawionych wcześniej na godzinę. Dosładza się i pasteryzuje.
Ciekawostki:
Ciekawostką jest również fakt, że roślina była niegdyś surowcem barwieńskim. Z wyciągu z berberysu barwiono tkaniny na złoto, a sok z owoców był używany jako czerwony atrament
W ogrodzie posadzony jest :
Berberys 'Green Carpet’
Berberys 'Red Carpet’
Berberys Frikarta 'Telstar’